یکی از مراسم‌هایی که در حرم مطهر برگزار می‌شود، مراسم نقاره زنی است و نمی‌توانید کسی را پیدا کنید که از این نوا لذت نبرد. نقاره زنی در حرم امام رضا (ع) پیش از طلوع و غروب خورشید انجام می‌شود. در صورتی که با تور مشهد از تهران به زیارت امام رضا رفته‌اید پیشنهاد ما به شما این است که قبل از اذان صبح یا عصر در حرم باشید تا یکی از بهترین تجربه‌های خود را بدست بیاورید و با این موسیقی زیبا روح‌تان را تازه نمایید. در ادامه می‌خواهید به تاریخچه نقاره زنی بپردازیم.
تاریخچه نقاره زنی
در واقع تاریخ شروع نقاره زنی مشخص نیست و کسی نمی‌داند از چه زمانی این رسم شروع شده است. در مدارک و اسنادی که وجود دارد تنها به وجود این رسم حتی قبل از قرن دهم اشاره می‌شود. مستند این ادعا در کتاب مهمان نامه بخارا از سلطان ماوراء النهر اثر محمد شیبانی وجود دارد. داستان به این صورت نقل می‌شود که محمد شیبانی قصد می‌کند با جمعی از خدم و حشم خودش در زمان نقاره زنی به حرم امام رضا (ع) برود. در واقع این بخش از کتاب نشان می‌دهد در قرن نهم و دهم نیز رسم نقاره زنی وجود داشته است.
دلیل رسم نقاره زنی
همانطور که پیش تر گفتیم قبل از طلوع و غروب خورشید متصدیانی در حرم مشغول به زدن نقاره‌ها می‌شوند. البته این رسم تنها به زمان طلوع و غروب ختم نمی‌شود بلکه در زمان‌هایی که می‌خواهند خبر شادی آوری را به مردم اطلاع دهند نیز، نقاره‌ها را به صدا در می‌آورند. برخی دیگر از مواردی که شما می‌توانید صدای نقاره‌ها را در حرم امام رضا (ع) بشنوید، در شب‌های میلاد معصومین، عید فطر، عید قربان، لحظه تحویل سال نو میلادی و… است. نقاره زنی نشانی از شادی و سرور است؛ بنابراین شما در ایام محرم و صفر هیچگاه صدای نقاره‌ها را نمی‌شنوید.
زمان اجرای نقاره زنی
ما پیش از این هم اشاره کردیم که نقاره نوازی ۲۰ دقیقه پیش از طلوع و غروب و یا برای بشارت شادی انجام می‌شود. اما به غیر از این موارد هم پیش می‌آید که اگر شما با تور مشهد از تبریز به حرم بیایید ممکن است صدای نقاره‌ها را بشنوید که ما در ادامه اشاره می‌کنیم.
- زمان شفای مریضی در حرم
- در شب میلاد معصومین
- در شب جشن‌های مهم و مذهبی
- در زمان تحویل سال شمسی
- در ماه مبارک رمضان
- نقاره زنی سلام در روزهای سلام خاص
- در روز ولادت امام رضا (ع)
ابزار نقاره زنی
نقاره زنی به وسیله دو ساز طبل و کرنا انجام می‌شود. نقاره زن‌ها که به آن‌ها نوبت زن هم گفته می‌شود بر طبل‌ها می‌کوبند و بر کرناها می‌دمند تا طلوع و غروب خورشید را اطلاع دهند. نقاره زنی با چهار نوع متفاوت از طبل انجام می‌شود که یکی از آن‌ها به نام طبل سرچاشنی طبل اصلی است و در تمام مدت همراهی کرناها را می‌کند. این طبل صدای زیری از خود تولید می‌کند و جنس آن از چدن است.
باقی سه طبل از مس ساخته می‌شوند و به نوبت نواخته می‌شوند. کرناها با طول ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی متر توسط نقاره زن‌ها نواخته می‌شوند و ذکری را ادا می‌کنند. جنس کرنا عموما از مس یا برنج است و در مشهد ساخته می‌شود.
محل نقاره زنی
نقاره زنی توسط افراد مسئول این کار در حرم مطهر در بلندی انجام می‌گیرد. در واقع نقاره زن‌ها در بالای صحن انقلاب بر طبل‌ها می‌کوبند و در شیپورها می‌دمند. شما در هر کجای حرم رضوی باشید می‌توانید صدای نقاره زنی را شنیده و نقاره زن‌ها را مشاهده کنید.
تاریخچه نقاره خانه
محل دقیق نقاره خانه در زمان قاجار مشخص نیست و در واقع تنها می‌دانیم که در غرب یا شرق گنبد نقاره زن ها می‌ایستادند و نقاره زنی می‌کردند. ساخت نقاره خانه امروزی از همان زمان قاجار آغاز شده و قوام الملک کسی بوده که اجرای آن را به پایان رسانده است. در سال ۱۳۳۸ ساختمان نقاره خانه به طور کل تخریب و مجددا ساخته شد؛ زیرا ساختمان سابق فرسوده شده بود و دیگر کارایی نداشت.
مهندس قهرمانی و احمد بیوکی ناظران ساختمان جدید بودند. البته در مدت بازسازی و ساخت مجدد نقاره خانه، نقاره زن‌ها در مجاورت برج ساعت بالای ایوان غربی این رسم دیرینه را اجرا می‌کردند. از سال ۱۳۴۶ که معماری نقاره خانه به پایان رسید تا به امروز تغییر مکان نداشته و تنها هر چند سال یکبار معماران به مرمت این محل می‌پردازند.
گروه نقاره زنی
یک گروه ۷ نفره مسئولیت نقاره زنی را بر عهده دارند که ۳ نفر از آن‌ها بر طبل می‌کوبند و باقی ۴ نفر مشغول نواختن شیپورها هستند. گاهی مواقع نیز ۱۱ نفر این کار را انجام می‌دهند و هر کدام به نوبت سازهای خود را به صدا در می‌آورند و روح شما را تلطیف می‌کنند.
جالب است بدانید نوایی که از شیپورها یا همان کرناها خارج می‌شود با ذکر همراه است و امام رضا (ع) را مخاطب قرار می‌دهند و عاشقانه و بی تکلف سخنانی را بیان می‌کنند و در واقع ذکر امام هشتم را می‌گویند. اما طبل‌ها ذکر خاصی را ادا نمی‌کنند و در واقع تنها زیر صدایی و همراهی کرناها را می‌کنند. در ذکرهایی که با کرناها نواخته می‌شود درخواست یاری و کمک و همراهی از امام رضا (ع) بیان می‌گردد.
صدای نقاره زنی به آدم خیلی حس عجیب و خوبی میده و چه تاریخچه جالبی داره نقاره زنی تو حرم امام رضا