در گذشته و تاریخ ایران چه جشن هایی مرسوم بوده

برای همه ی ما ایرانیان جالب است که بدانیم در گذشته و تاریخ کهن ایران باستان چه جشن هایی برگزار میشد و کدامیک از این جشن ها در حال حاضر هم مرسوم است و کدام جشن ها فراموش شده و حتی شاید نام این جشن ها را خیلی از ما ندانیم. در فرهنگ ایرانیان باستان، علت آفرینش انسان را رواج نیکی می‌دانستند. این نیکی مختص زمین نبود و تمام کاینات را در بر می‌گرفت. انسان برای انجام این وظیفه سنگین، باید دائما بر ضد پلیدی و نیروهای آن در تلاش باشد و برای رسیدن به ابدیت باید از گذرگاه این جهان عبور کند. در این گذرگاه، نیرو‌های اهریمنی مانع راه انسان اند. ابزار و سلاح انسان در جنگ با اهریمن، پارسایی و شادمانی ست. از احتیاجات هر مبارز، علاوه بر بدن ورزیده، روان نیرومند است. جشن‌هایی که در طول سال برگزار می‌شد راهی برای دستیابی به روحی قوی، با ایمان، شاداب و سالم بودند. مردم با شرکت در این جشن‌ها خستگی را از روان‌شان دور می‌کردند و به آن شادابی و تازگی می‌بخشیدند. از اصول این جشن‌ها انجام ستایش و پرستش با سرور و شادمانی بود.
واژه جشن در اوستایی یسن خوانده می‌شود. این واژه اوستایی به معنی ستایش و پرستش است. هدف از برگزاری جشن‌ها در ایران باستان،ایجاد روحیه اتحاد، تمرکزِ نیرو و نزدیکی افراد به هم بوده است.
جشن‌های باستان انواع زیادی داشتند که با هم آنها را بررسی می‌کنیم.

جشن نوروز

در قدیم نوروز به دو بخش تقسیم می‌شد.
نوروز کوچک که اولین روز فروردین‌ماه بود. پنج روز اول فروردین، جشن حالتی همگانی داشت و به نوروز همگانی هم مشهور بود.
نوروز بزرگ که از از ششم فروردین شروع می‌شد. در تقویم ایران باستان، ششمین روز از هر ماه را خردادروز می‌نامیدند. این روز منسوب به فرشته موکل آب، خردادامشاسپند بود. به باور زرتشتی‌ها در این روز میلاد زرتشت اتفاق افتاده است. در زمان ساسانیان این روز اهمیت و تقدس خاصی داشت.
از اعتقادات پیشینیان این بود که سرنوشت انسان و جهان در سال پیش رو، در نوروز تعیین می‌شود. از دیگر اعتقادات این بود که ارواح درگذشتگان به خانه‌هایشان بازمی‌گردند؛ بنابراین برای آنها سفره‌های رنگین پهن می‌کردند. می‌گویند که در ابتدا این سفره به هفت شین معروف بوده و شامل: شمع، شیرینی، شراب، شیر، شربت، شکر و شانه بوده؛ وبعد از ورود اسلام با تحریم شراب به هفت سین تغییر یافته است.

جشن شب یلدا

شب یلدا یا شب چله یکی از جشن‌ها مهم است که از زمان ایرانیان باستان تا به حال ادامه دارد. تاریخ شب یلدا را تا هفت هزار سال تخمین می‌زنند. در این تاریخچه شب یلدا، شب تولد خورشید است و پیروزی میترا بر اهریمن و تاریکی را جشن می‌گرفته‌اند. این روایت از آنجا نشات گرفته که یلدا بلندترین شب سال است و بعد از آن روز‌ها رو به بلندی می‌روند. شب یلدا در نقاط دیگر جهان هم به نحوه‌های متفاوتی جشن گرفته می‌شود. اگر مایل به تحقیق در مورد شب یلدا ۹۷ هستید؛ مطلب مفصلی که در دیجی کالا در این مورد نوشته شده را بخوانید.
آداب و رسوم شب یلدا هنوز برپاست. به این مناسبت مردم در شب یلدا سفره می‌اندازند. میوه‌های قرمز، مانند هندوانه و انار جز اصلی سفره اند. آجیل و تنقلات هم از دیگر اجزا اند . این میوه‌ و خوراکی‌ها نماد برکت، فراوانی و باروری اند. از آداب و رسوم شب یلدا جمع شدن فامیل در خانه بزرگان خانواده و قصه‌خوانی ست. فال حافظ و شاهنامه‌خوانی هم قسمتی دیگر از رسوم شب یلدا ست.
شب یلدا کاملا با فرهنگ ایرانی مانوس است. در هر جایی از ایران رسوم محلی و مخصوص به خود را در شب یلدا به جا می‌آورند. نشانه دیگرِ اهمیت یلدا در فرهنگ ایرانی، حضور شب یلدا در شعر و ادبیات است.

در علم نجوم شب یلدا، مصادف با زمان انقلاب زمستانی زمین است. در واقع از نظر علمی، علت طولانی‌تر شدن روزها و کوتاه‌تر شدن شب‌ها انحراف محور زمین است.

جشن‌های ماهانه

در زمان ساسانیان و قبل از آن، روز‌های هر ماه، هر کدام اسمی خاص داشتند. نام ماه‌های دوازده‌گانه از اسم همین روز‌ها برداشته شده است. مثلا روز نوزدهم هر ماه فروردین‌روز نامیده می‌شد؛ ماه اول سال هم فروردین‌ماه بود. پس در روز نوزدهم از ماه اول،جشن فروردینگان یا فردوگ برگزار می‌شد. به همین ترتیب ۱۲ روز از سال به خاطر یکسان بودنِ نام روز و ماه، جشن ماهانه برگزار می‌شد.

جشن‌هایگاهنبار

در کتاب زند اوستا از زرتشت نقل شده است که خداوند، عالم را در شش گاهنبار آفرید. در گذشته این شش گاهنبار را جشن می‌گرفتند. هریک از این جشن‌ها پنج روز طول می‌کشیده و روز آخر مهمترین روز جشن بوده است. در این روز همه باید به اندازه توانایی‌شان انفاق می‌کردند.
جشن‌های شش‌گانه گاهنبار به ترتیب زیر بوده:

• گاهنبار میدیوزرم، روز پانزدهم اردیبهشت، به مناسبت آفریدن آسمان برگزار می‌شد.
• گاهنبار میدیوشـم، روز پانزدهم تیرماه، به مناسبت آفریدن آب برگزار می‌شد.
• گاهنبار پـتیه‌شـهیم، روز سی‌ام شهریورماه، به مناسبت آفریدن زمین برگزار می‌شد.
• گاهنبار ایاسرم، روز سی‌ام مهر ماه، به مناسبت آفریدن گیاهان برگزار می‌شد.
• گاهنبار میدیارم، بیستم دی ماه، به مناسبت آفریدنجانوران برگزار می‌شد.
• گاهنبار همسپثمیدیه، در آخرین روز سال، به مناسبت آفریدن انسان برگزار می‌شد.

جشن‌های آتش

بعضی از جشن‌های آریایی با برپایی آتش آغاز می‌شد. این جشن‌ها در میان اقوام هند و ایرانی، هندو و اروپایی، رومی‌ها و یونانی‌ها مرسوم بوده. در باور زرتشتیان روشنی، آتش و آفتاب، تجلی اهورامزدا ست.
جشن سده و چهارشنبه سوری از جشن‌های آتش هستند که هنوز رواج دارند. جشن‌های ماهانه آذرگان و شهریورگان هم از جشن‌های قدیمی آتش بوده‌اند.

جشن سده

این جشن به مناسبت پیدایش آتش برگزار می‌شود. در دورانی که این جشن پا گرفته؛ ایرانی‌ها سال را به دو فصل تقسیم می‌کردند. تابستان بزرگ که از آغاز فروردین تا پایان مهر بود؛ و زمستان بزرگ که از آبان تا آخر اسفند ادامه داشت. جشن سده، صد روز بعد از آغاز زمستان برگزار می‌شد. یعنی ۱۰ بهمن ماه. در واقع زمانی که اوج سرمای زمستان تمام شده بود. سده این معنا را داشت که توان و نیروی اهریمن رو به زوال رفته است. در این جشن آتش را که نماد اهورامزدا ست برپا می‌کنند تا نیرو‌های اهریمنی ضعیف و نابود شود. جمع‌آوری هیزم  برای این جشن فریضه‌ای دینی بوده است. در این جشن جانوران موذی و زیان آور را که نماد اهریمن بوده‌اند را در آتش می‌انداخته‌اند.

جشن سوری (چهارشنبه سوری)

جشن سوری یک رسم قدیمی ‌ست که در پایان سال گرفته می‌شد. این جشن به مناسبت آغاز جشن فروردگان یا همان جشن گاهنبار همسپثمیدیه گرفته می‌شد. اعتقاد بر این بوده که در جشن فروردگان فروهر‌ها یا ارواح مردگان به مدت ده روز از آسمان به سرزمین و خانه‌هایشان بازمی‌گردند و میان بازماندگان زندگی می‌کنند. در روز سوری بر سر بام‌ها و مکان‌های مشخص آتش روشن می‌کردند. این آتش راهنمای ارواح بوده که خانه‌هایشان را پیدا کنند.
چهارشنبه سوری که امروزه در چهارشنبه آخر سال برگزار می‌شود؛ قبلا از ورود اعراب روز مشخصی نداشت. در قدیم تقسیمات ماه به صورت روز شمار بوده و ایرانی‌ها از هفته استفاده نمی‌کردند. هفته و ترتیب روز‌ها با ورود اعراب به ایران رواج یافته است.

دیگر جشن‌های باستانی ایران

خلاصه‌ای از جشن‌ های باستانی ایران در جدول زیر قابل مشاهده است.

این تحقیق درباره‌ی جشن های ایران باستان بسیار خلاصه بود. شرح در این زمینه زیاد است و  نیازمند مطلب بلندبالایی در حد مقاله جشن های ‌ایران باستان است.